لعیا نورانی زنوز

بخش کشاورزی کشور امروز در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ جایی که کمبود منابع آب، تغییرات اقلیمی و کاهش بهره‌وری اراضی سنتی، تولید را با محدودیت‌های جدی روبه‌رو کرده است. در این شرایط، توسعه شهرک‌های کشاورزی به‌عنوان راهکاری نوین برای افزایش بهره‌وری، تولید در محیط‌های کنترل‌شده و مدیریت بهینه منابع، اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است.

با وجود ظرفیت‌های طبیعی و اقلیمی آذربایجان‌غربی، مسیر توسعه این شهرک‌ها با موانع و چالش‌های واقعی همراه است. نبود زیرساخت‌های ضروری، فاصله زیاد از شرکت‌های خدماتی و محدودیت‌های سخت‌گیرانه آب منطقه‌ای، بخشی از موانعی هستند که برنامه‌ریزان و سرمایه‌گذاران برای تحقق این طرح با آن مواجه‌اند. با این حال، ایجاد شهرک‌های کشاورزی می‌تواند ضمن صرفه‌جویی چشمگیر در مصرف آب، افزایش بهره‌وری و جذب سرمایه‌گذاری، مسیر تولید پایدار و اشتغالزایی در استان را هموار کند.

برای روشن شدن جزئیات برنامه‌ها، ظرفیت‌ها و چالش‌های پیش‌رو، مدیر شعبه شرکت شهرک‌های کشاورزی آذربایجان غربی، در گفتگوی اختصاصی توضیحات خود را ارائه می‌دهد.

نادر رحیمی می‌گوید: با توجه به کم‌آبی حاکم، شرکت شهرک‌های کشاورزی تصمیم گرفته است تولیدات کشاورزی مورد نیاز برای مصرف داخلی و صادرات را در محیط‌های کنترل‌شده انجام دهد. تولید در این محیط‌ها به ازای هر واحد آب، تا ۱۰ برابر بهره‌وری بیشتری نسبت به کشت در فضای باز دارد. این رویکرد ضمن استفاده بهینه از نهاده‌ها، امکان بهره‌گیری از فناوری‌های نوین را نیز فراهم می‌کند.

وی می‌افزاید: توسعه شهرک‌های کشاورزی در کشور در مرحله ابتدایی است و فاصله زیادی تا پوشش بخش قابل توجهی از تولید داریم. با این حال، فراهم بودن زیرساخت‌ها و مطالعات پیش از احداث شهرک‌ها، یکی از جذابیت‌های اصلی برای سرمایه‌گذاران به شمار می‌رود. علاوه بر این، ایجاد تعاونی‌های بهره‌برداران، بازاریابی متمرکز و کاهش هزینه‌های تولید را ممکن می‌کند.

رحیمی، قیمت مناسب زمین و امکان خرید اقساطی، انتقال سند پس از بهره‌برداری و دسترسی به زیرساخت‌های تولید آماده را از مزایای سرمایه‌گذاری در شهرک‌ها عنوان می‌کند.

او درباره صرفه‌جویی در مصرف آب بیان می‌کند: به ازای هر واحد محصول، تولید در محیط‌های کنترل‌شده ۱۰ برابر کمتر از کشت سنتی آب مصرف می‌کند، این موضوع کاملاً مطابق با اهداف مدیریت بهینه آب در بخش کشاورزی است.

این مقام مسوول اذعان می‌دارد: استفاده از فن‌آوری‌های نوین مستلزم هزینه اولیه بوده و براساس این در واگذاری جدید صورت گرفته با این رویکرد اهلیت سنجی‌های مالی صورت می‌گیرد تا در بحث استقرارفن‌آوری جدید و استفاده از سیستم‌های نوین در مراحل سرمایه‌گذاری با چالش روبرو نشود لذا یکی از شهرک‌های در حال تجهیز در شهرستان خوی، شهرک کشاورزی مهلذان یک و شهرک دریاس مهاباد از این فن‌آوری جدید در حال استفاده هستند.

رحیمی با بیان آمار توضیح می‌دهد: در استان تاکنون ۵۴۲ هکتار شهرک کشاورزی در حوزه‌های دامی و گلخانه‌ای ایجاد شده است که بخشی از آن به بهره‌برداری رسیده و بخشی دیگر در حال تکمیل است. همچنین، یک هزار و 360 هکتار اراضی مستعد برای ایجاد شهرک شناسایی شده و مراحل آماده‌سازی شامل مطالعات فاز یک و دو، اخذ کمیسیون ماده ۲ و استعلامات دستگاه‌های خدمات‌رسان در حال انجام است. پس از تکمیل، اراضی از طریق فراخوان به سرمایه‌گذاران واجد شرایط واگذار می‌شود.

وی تاکید می‌کند: شهرک‌های فعال نمونه‌ای موفق از تولید در محیط‌های کنترل‌شده هستند و می‌توانند الگویی برای توسعه سایر مناطق محسوب شوند.

رحیمی با اشاره به محدودیت‌ها متذکر می‌شود: با توجه به اینکه ایجاد شهرک‌های کشاورزی در اراضی ملی بوده و به طور عمده اراضی یاد شده در مناطقی واقع شده‌اند که از زیرساخت‌های ضروری فاصله دارند، لذا انتقال زیرساخت‌ها با هزینه‌های بالا صورت می‌گیرد و تامین اعتبارات آن از طریق دستگاه‌های خدمات‌رسان یکی از چالش‌های اساسی است. همچنین، محدودیت‌ها و سخت‌گیری‌های آب منطقه‌ای، تأمین آب در دشت‌های ممنوعه و حوزه‌های آبریز دریاچه ارومیه را با چالش مواجه کرده است.

وی اضافه می‌کند: با این حال، توسعه هر هکتار شهرک کشاورزی می‌تواند برای ۲۳ نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم اشتغال ایجاد کند و از طریق صادرات محصولات، ارزآوری و ثروت پایدار را به همراه داشته باشد.

رحیمی ادامه می‌دهد: تأمین برق شهرک‌ها از طریق پنل‌های خورشیدی یکی از برنامه‌های اصلی ماست و حتی امکان فروش برق مازاد نیز پیش‌بینی شده است. به‌کارگیری سیستم‌های هوشمند کنترل دما و مدیریت مصرف آب و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی از برنامه‌های شرکت می‌باشد.

وی تأکید می‌کند: توسعه شهرک‌ها با وجود چالش‌های زیرساختی و محدودیت‌های آب، مسیر مهمی برای بهره‌وری پایدار، صرفه‌جویی در منابع، اشتغالزایی و توسعه اقتصادی در استان‌های شمال‌غرب کشور محسوب می‌شود.

*فعالیت ۹ شهرک کشاورزی در آذربایجان غربی

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی هم می‌گوید: شهرک‌های کشاورزی به‌عنوان بستری برای افزایش بهره‌وری، صرفه‌جویی در مصرف آب و تولید پایدار، نقش مهمی در تحقق امنیت غذایی استان و کشور دارند.

محمدرضا اصغری اظهار می‌دارد: وجود ۹ شهرک کشاورزی شامل ۲ شهرک دامی و هفت شهرک گلخانه‌ای در شهرستان‌های ارومیه، خوی، سلماس، مهاباد، نقده، بوکان، تکاب و میاندوآب از ظرفیت‌های مهم استان در مسیر توسعه پایدار بخش کشاورزی است.

وی اذعان می‌دارد: خواستار تخصیص تسهیلات بانکی ویژه برای متقاضیان توسعه این شهرک‌ها در استان هستیم.

این مقام مسوول ‌تأکید می‌کند: جهاد کشاورزی آمادگی کامل برای صدور مجوز، همکاری و پشتیبانی از سرمایه‌گذاران در این زمینه را دارد.

وی همچنین از توجه به موضوع مدیریت انرژی در گلخانه‌ها خبر داده و ادامه می‌دهد: یکی از اولویت‌های مهم در طرح‌های جدید، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است و نیاز است نصب پنل‌های خورشیدی برای تأمین برق گلخانه‌ها در دستور کار سرمایه‌گذاران قرار گیرد.

*مواضع و الزامات سازمان آب منطقه‌ای آذربایجان غربی

در ادامه این مباحث، رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی نیز با توضیح رویکردها و محدودیت‌های این سازمان در قبال توسعه شهرک‌های کشاورزی می‌گوید: مدیریت پایدار منابع آب و تعادل‌بخشی به سفره‌های زیرزمینی، مهم‌ترین اولویت‌های این سازمان است.

مجید رستگاری اظهار می‌دارد: بر همین اساس، صدور پروانه چاه جدید در مجاورت منابع آب شهرک‌های کشاورزی انجام نمی‌شود و چاه‌های موجود نیز به‌صورت کامل به کنتورهای حجمی هوشمند مجهز می‌شوند تا پایش مصرف آب با دقت بیشتری انجام گیرد. همچنین انسداد چاه‌های غیرمجاز در اطراف شهرک‌ها جزو برنامه‌های قطعی سازمان بوده و بدون اغماض دنبال می‌شود.

وی با اشاره به ابلاغیه معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا، رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران، تصریح می‌کند: واگذاری تخصیص آب برای واحدهای صنایع تبدیلی و تکمیلی وابسته به کشاورزی و شهرک‌های گلخانه‌ای، طبق دستور جدید، ممنوع شده است.

به گفته رستگاری، همچنین بر اساس ابلاغیه معاون وزير نيرو در امور آب و آبفا، رئيس هيئت مديره و مديرعامل محترم شركت مديريت منابع آب ايران، واگذاري تخصيص به واحدها و صنايع تبديلي و تكميلي وابسته به كشاورزي و شهرک‌های گلخانه‌ای ممنوع است. در این زمینه صرفاً به استناد دستورالعمل ماده 27 و 28 قانون توزیع عادلانه آب، استفاده از آب چاه کشاورزی برای اجرای طرح‌های کشاورزی و گلخانه‌ای به صورت انفرادی در اراضی تحت شرب آن چاه انجام می‌گیرد و در صورت اجرای شهرک‌های کشاورزی به صورت تجمیعی شهرک در راستای حمایت از شهرک‌های کشاورزی، استفاده از آب چاه کشاورزی خارج از اراضی تحت شرب امکان‌پذیر است.

وی ادامه می‌دهد: با توجه به شرایط کنونی و تنش‌های شدید آبی، آینده کشاورزی استان وابسته به استفاده از روش‌های نوین آبیاری، خصوصاً آبیاری زیرسطحی است تا بتوان با کمترین مصرف آب، بیشترین بازده تولید را تضمین کرد.

وی اضافه می‌کند: منابع تأمین آب شهرک‌های موجود عمدتاً از سفره‌های زیرزمینی است و تاکنون بیش از ۶۰۰ هزار مترمکعب تخصیص برای این شهرک‌ها صادر شده است. با این حال در صورت کاهش محسوس آبدهی چاه‌ها، ناچار به صدور مجوز کف‌شکنی یا جابه‌جایی آن‌ها خواهند بود، اما اگر کاهش آبدهی جزئی باشد، مدیریت بهینه مصرف بر عهده مدیران شهرک‌های کشاورزی است.

رستگاری تأکید می‌کند: تجهیز همه چاه‌ها به کنتورهای حجمی آب برای پایش مصرف آب از الزامات فعالیت شهرک‌های کشاورزی است؛ در ضمن در صورت بازچرخانی پساب، امکان توسعه مجموعه شهرک‌های کشاورزی فراهم می‌شود.

او مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی این بخش را الزام به تجهیز چاه‌های شهرک‌های کشاورزی به کنتورهای حجمی و هوشمند آب و نیز ممنوعیت تخصیص آب صنعتی برای واحدهای کشاورزی دانسته و یادآور می‌شود: شهرک‌های جدید باید در اراضی کشاورزی دارای منبع آب ایجاد شوند تا از همان ابتدا با محدودیت‌های تخصیص مواجه نشوند.

"تجربه توسعه شهرک‌های کشاورزی در آذربایجان‌غربی نشان می‌دهد که این راهبرد می‌تواند الگویی کلیدی برای سایر استان‌ها و کل کشور باشد. توسعه این شهرک‌ها، با مدیریت هوشمند منابع، صرفه‌جویی در مصرف آب، افزایش بهره‌وری، جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد ارزش افزوده، نقش مهمی در تحقق اهداف امنیت غذایی، اشتغال پایدار و اقتصاد مقاومتی ایفا می‌کند. این طرح، نمونه‌ای روشن از آن است که چگونه کشاورزی مدرن می‌تواند به‌عنوان موتور محرک توسعه اقتصادی و تولید ثروت پایدار در سطح ملی عمل کند."

انتهای پیام/