حمید بهجت/ منبت‌کاری به‌عنوان یکی از کهن‌ترین شاخه‌های هنرهای تزئینی و صنایع‌دستی، پیوندی عمیق با تاریخ فرهنگ بشر دارد، این هنر که مبتنی بر حکاکی و برجسته‌کاری روی چوب است، از دیرباز نه‌تنها نقش زیبایی‌شناختی، بلکه کارکردهای آیینی، مذهبی، اجتماعی و حتی سیاسی نیز ایفا کرده است.
در طول تاریخ، چوب به‌عنوان یکی از دسترس‌ترین و انعطاف‌پذیرترین مصالح طبیعی، بستر مناسبی برای بروز خلاقیت انسان در فرم‌ها و نقوش متنوع فراهم آورده است، منبت‌کاری که در ظاهر هنری فردی و دستی است، در واقع بازتابی از جهان‌بینی، ساختارهای فکری و باورهای فرهنگی جوامع مختلف به‌شمار می‌رود.
از تابوت‌های منقوش فراعنه در مصر باستان تا درهای باشکوه کلیساهای گوتیک در اروپا و از منبرهای منبت‌کاری شده مساجد اسلامی تا آثار معاصر هنرمندان ایرانی، منبت‌کاری مسیر تکامل خود را در بستری از تحولات هنری، دینی و فنّاورانه پیموده است، در این مسیر، هر تمدن با توجه به ویژگی‌های فرهنگی، دینی و زیبایی‌شناسی خاص خود، فرم و مضمون منحصربه‌فردی را به این هنر بخشیده است.
تنوع سبک‌ها از نقوش هندسی، گیاهی و حیوانی تا خطاطی‌های کوفی و نستعلیق، نشان از تطور مداوم این هنر در تعامل با تحولات فکری و زیباشناختی دارد، اهمیت تاریخی منبت‌کاری فراتر از جنبه‌های زیبایی‌شناختی آن است.
در بسیاری از تمدن‌ها، آثار منبت‌کاری به‌عنوان اسناد بصری فرهنگ، دین و طبقات اجتماعی عمل کرده‌اند و مطالعه آن‌ها می‌تواند شناختی عمیق‌تر از تاریخ هنر و تمدن‌های بشری به دست دهد، همچنین، بقای این هنر در جهان معاصر با وجود فناوری‌های نوین و تغییرات گسترده در ابزارها و سبک‌ها، توانسته است هویت خود را حفظ کند و در دنیای معاصر نیز با ترکیب سنت و نوآوری به حیات خود ادامه دهد که نشان از توانایی آن در بازتولید معانی و انطباق با نیازهای فرهنگی امروز دارد، مطالعه و نگهداری این هنر ارزشمند، علاوه بر حفظ میراث‌فرهنگی، می‌تواند راهگشای درک بهتر از تعامل فرهنگ‌ها و تحولات تاریخی باشد.
ارومیه، با پیشینه‌ای پربار در زمینه هنرهای چوبی، همواره زادگاه هنرمندانی بوده است که با دستانی آراسته به هنر و چشم ژرف‌نگر، چوب را جان بخشیده‌اند و طرح‌هایی آفریده‌اند که هم زیبایی‌شناسی را در خود دارند و هم نشانی از اعتقادات، اقلیم و ذوق منطقه‌ای.
در میان این جلوه‌ها، نقش گل و بته سنتی جایگاهی ویژه دارد؛ نقوشی که نه‌تنها زیبایی طبیعت و نمادهای اسطوره‌ای را بازتاب می‌دهند، بلکه حامل پیام‌های نمادین و فرهنگی‌اند.
برای ریشه‌یابی، تحلیل و مستندسازی طرح و نقش گل و بته در منبت‌کاری سنتی ارومیه کتاب «منبت‌کاری گل و بوته سنتی ارومیه» به نگارش درآمده است که در این کتاب با پژوهشی میدانی و تاریخی، کوشیده‌ام تا ضمن معرفی ساختارهای زیباشناختی این نقوش، ارتباط آن‌ها را با باورهای بومی، شرایط اقلیمی و سیر تحولات هنری منطقه بررسی کنم.
امید است این مجموعه، گامی کوچک در مسیر حفظ، بازشناسی و احیای این گنجینه ارزشمند هنری باشد و بتواند راه را برای پژوهش‌های ژرف‌تر و گسترده‌تر در آینده هموار سازد.
کتاب منبت کاری گل و بته سنتی ارومیه(ریشه یابی طرح و نقش) حاصل سه سال پژوهش و مطالعات میدانی و کتابخانه به پژوهش و نویسندگی حمید بهجت و به راهنمایی علمی مظفر عباس‌زاده دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه در هشت فصل نگارش شده است.
فصل اول به نقوش تزئینی در هنر ایران و دسته بندی نقش مایه‌های ایرانی براساس ویژگی‌های آن‌ها می پردازد و فصل دوم به معنا و جایگاه گل و گیاهان در فرهنگ ایران که به مضامین نقش مایه‌های گیاهی در دو دوره قبل از اسلام و بعد از اسلام پرداخته شده است.
در فصل سوم به سنت و هنرهای سنتی و نظم و رمز آن‌ها و فصل چهارم به صنایع دستی، هنرمند صنایع‌دستی و مرور تاریخچه منبت کاری ایران تا دوره معاصر اشاره دارد.
فصل پنجم به شیوه‌های منبت‌کاری، اصطلاحات، سبک‌های مختلف و مراحل منبت‌کاری، ابزار، شناخت انواع چوب و تاثیرات روان‌شناسی چوب پرداخته شده و فصل ششم به هنرهای چوبی در ارومیه، مرور سابقه تاریخی آذربایجان غربی و ارومیه، تاریخچه هنرهای چوبی در ارومیه، ریشه‌یابی طرح و نقش منبت گل و بته، فن اجرایی و...پرداخته و در آخر در نتیجه‌گیری کلی به بررسی تاثیرات هنر منبت گل و بوته اشاره می‌شود.
فصل هفتم شامل نمونه آثار و فصل هشتم منابع را شامل می‌شود که این کتاب اخیرا با حضور مریم جلالی، معاون صنایع‌دستی کشور و مرتضی صفری، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی رونمایی شد.
پژوهشگر و نویسنده و مدرس دانشگاه
انتهای پیام/