مرکز پژوهش‌های مجلس در یکی از جدیدترین گزارش‌های کارشناسی‌اش به بررسی عملکرد «نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان» که تحت عنوان «نماد» شناخته می‌شود پرداخته است. در این گزارش عملکرد این نظام مراقبتی در سال‌های اخیر بررسی شده و همچنین وضعیت کلی و آینده این نظام و چالش‌های پیش‌روی آن هم بررسی شده است.
فرشید خضری، کارشناس و نویسنده مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش به تحلیل و ارزیابی عملکرد نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان (نماد) پرداخته است. هدف کلی نماد، تأمین و ارتقای مراقبت‌های اجتماعی از دانش‌آموزان مدارس با رویکرد توانمندسازی مدرسه‌محور است. با توجه به مستندات موجود، به بررسی و ارزیابی عملکرد این ســامانه در چهار حوزه «پیشگیری»، «درمان»، «مددکاری اجتماعی» و «اقدامات تکمیلی و خط 1570» پرداخته شده است.
ارزیابی اقدامات انجام‌شده در چهار حوزه یادشده مبین آن است که به منظور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان، درمان افراد آسیب‌دیده اجتماعی و توانمندسازی آنها برنامه‌های مختلفی از جمله آموزش‌های عمومی و ارتقایی، غربالگری، گروه مدیریت فوریت‌های روانی و اجتماعی، ارجاع و درمان دانش‌آموزان آسیب‌دیده و مددکاری اجتماعی در دستور کار بوده است. برای مثال در سال تحصیلی 1399-1400 نسخه کامل نماد در 21 هزار مدرسه یا 17 درصد از مدارس پیاده شده است، 47.2 درصد از دانش‌آموزان در آموزش‌های ارتقایی آموزش دیده‌اند، در بخش غربالگری 14.18 درصد غربال شده‌اند، گروه فوریت‌های روانی و اجتماعی در 724 منطقه فعال شده و 86.12 درصد از دانش‌آموزان آسیب‌دیده درمان شده‌اند. گرچه نماد، نظام مؤثری برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان و کاهش آنهاست، اما با پوشش فراگیر همه مدارس و دانش‌آموزان فاصله دارد. این در حالی است که شواهد نشان می‌دهد، آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان رو به افزایش بوده لذا پوشش فراگیر آن ضروری است. همچنین از آنجایی که در نماد راهبردها و برنامه معطوف به همه عوامل خطر و محافظ نبوده‌اند، رویکرد فردمحور داشته‌اند و همه آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان را در بر نگرفته‌اند، پایداری و اثربخشی لازم را نداشته‌اند. لازمه کارآمدی و اثربخشی سامانه نماد احیای ائتلاف آن، شناخت دقیق آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان و توجه به همه آنها، ادغام همه برنامه‌های آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزی در این نظام، تصریح دقیق عوامل خطر و محافظ و کاهش یا تقویت آنها براساس برنامه‌های مبتنی بر شواهد در سطح نهادهای جامعه‌پذیری با استفاده از مداخلات اجتماع‌محور، مدرسه‌محور و خانواده‌محور در کنار مداخلات فردی است. مدرسه نهادی اجتماعی با کارکرد تربیتی و آموزشی و بستری برای درونی‌کردن ارزش‌ها و شکل‌دادن به هویت افراد است. انتظار بر این است که مدارس بتوانند به خوبی از پس این کارکردها برآیند و افراد دارای مهارت و دانش، پایبند به اصول اخلاقی، مسئولیت‌پذیر و مشارکت‌جو تربیت کنند. مدرسه همچنین یکی از نهادهایی است که دانش‌آموزان باید مهارت‌های مقابله با ناملایمات زندگی را در آن بیاموزند تا در برابر آنها تاب‌آور شوند. از این جهت نقش مدارس و کیفیت آنها در تربیت، تاب‌آوری و توانمندسازی دانش‌آموزان برجسته است. همچنین بخشی از زندگی دانش‌آموزان در دوره بلوغ طی می‌شود. از چالش‌ها و تکالیف این دوره می‌توان به تغییرات درونی، هویت‌یابی، استقلال، رشد تمایلات جنسی و ایجاد روابط با همسالان اشاره کرد. لذا این دوره از نظر مراحل رشد فردی و اجتماعی حائز اهمیت و نتایج آن برای سلامت به ویژه سلامت اجتماعی فراگیر در نظر گرفته شده است. ازاین‌رو با توجه به تنوع و شدت تحولات در این دوره از زندگی، نیاز مبرمی به راهبردها و برنامه‌های مبتنی بر شواهد به منظور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان و کاهش آنها وجود دارد. در کشور ما در سال‌های اخیر توجه به آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان در مدرسه مورد توجه سیاست‌گذاران بوده است. بر این مبنا نظامی تحت عنوان «نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان (نماد)» طراحی و اجرا شده است.
*نگاهی به نهادهای تنظیم‌گر امور مربوط به آسیب‌های اجتماعی
مرور قوانین و اسناد بالادستی نشان می‌دهد گرچه حقوق دانش‌آموزان و حمایت از آنان همواره مورد تأکید اسناد بالادستی بوده است، اما توجه به موضوع آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان با تدوین سند ائتلاف ملی نظام مراقبت از دانش‌آموزان (1394) به طور ویژه مورد توجه قرار گرفت. تصویب قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (1399) و آیین‌نامه اجرائی ماده (۶) قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (1400) نیز به‌طور ویژه به موضوع آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان پرداخته است. مواد 43 و 44 آیین‌نامه اجرائی، ماده (۶) قانون حمایت از اطفال و نوجوانان وزارت آموزش و پرورش را مکلف کرده است که از طریق سامانه نماد در تمامی مدارس به موضوع آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان در حوزه‌های پایش، پیشگیری، مداخله و درمان رسیدگی کند یا دانش‌آموزان را به دستگاه‌های دیگر به‌منظور دریافت خدمات یا مداخله ارجاع دهد.
انتهای پیام/