مراسم رونمایی از کتاب «آستان شمس تبریزی» به کوشش میرحسین حسن‌زاده و با مقدمه محمدعلی موحد، با حضور چهره‌های فرهنگی در تالار علامه امینی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد. در این مراسم، نخستین گام اسناد بین‌المللی مربوط به شمس تبریزی پس از ده سال پژوهش منتشر شد.

به گزارش نای قلم، سید حسین حسن‌زاده، نویسنده کتاب و مدیرعامل خانه دانش و فرهنگ پیام، در این مراسم با اشاره به تأسیس این مؤسسه در سال ۱۳۹۳به نام استاد عباس زریاب خویی، گفت:« پروژه شناسایی و تحلیل اسناد مرتبط با شمس تبریزی از سال ۱۳۹۴آغاز شده و اکنون، پس از ده سال، نخستین گام آن شامل ۴۰سند معتبر از آرشیوهای ایران، ترکیه، آمریکا، هند، روسیه و فرانسه منتشر شده است.

 حسن‌زاده همچنین از آغاز گام دوم پروژه با هدف تدوین دانشنامه تخصصی شمس تبریزی خبر داد و افزود: «ویژگی‌های تاریخی و معماری آرامگاه‌های منسوب به شمس در ایران، ترکیه، افغانستان، پاکستان و هند بررسی شده و شخصیت‌های دارای این انتساب از نظر دوره زندگی و تطابق تاریخی مطالعه شده‌اند.»

او در بخش دیگری از سخنان خود به ظرفیت همکاری‌های فرهنگی ایران و ترکیه اشاره کرد و اظهار داشت: « همکاری میان دو کشور می‌تواند در معرفی بهتر میراث شمس و مولانا مؤثر باشد.»

 حسن‌زاده با قدردانی از استاد محمدعلی موحد که مقدمه‌ای جامع برای کتاب نوشته‌ است، گفت: «ایشان به دلیل آلودگی هوا نتوانستند در مراسم حاضر شوند.»  وی افزود: « پیش‌خرید نسخه‌ها توسط حامیان فرهنگی، امکان چاپ ۵۰۰نسخه نفیس از این کتاب را فراهم کرد. »

پایان تردیدها درباره محل آرامگاه شمس

در ادامه این مراسم، حجت‌الله ایوبی، رئیس مرکز بین‌الملل وزارت میراث فرهنگی، با مرور تجربه‌های دو دهه گذشته خود درباره شناسایی و معرفی مزار شمس تبریزی در خوی، تأکید کرد انتشار این کتاب نقطه پایانی بر تردیدها درباره محل آرامگاه شمس خواهد بود.

 ایوبی گفت: ۲۰سال پیش، زمانی که در سمت معاون اجتماعی وزارت کشور فعالیت می‌کردم، به خوی رفتیم و دیدیم مطالبه ملی جدی برای احیای مزار شمس وجود دارد. تنها یک منار تاریخی و محوطه‌ای حدود ۴۰۰متر مربع باقی مانده بود. وقتی خدمت استاد موحد رسیدم، با قاطعیت فرمودند: «این‌جا مزار شمس تبریزی است، تردید نکن. » همین سخن مسیر ما را روشن کرد.

ایوبی مهم‌ترین دستاورد امروز را انتشار کتاب جدید مؤسسه فرهنگ زریاب دانست و گفت: «اگر روزی بسیاری با تردید می‌گفتند آیا اینجا آرامگاه شمس است یا نه؟ امروز با انتشار این کتاب دیگر ذره‌ای تردید باقی نخواهد ماند. نقشه‌ها، اسناد، سفرنامه‌ها و مدارک بین‌المللی در این کتاب چنان مستند گردآوری شده که حتی یک‌سوم آن هم برای اثبات موضوع کافی است. این کتاب نشان می‌دهد شمس تبریزی شخصیتی جهانی است و محل آرامگاه او در خوی ریشه تاریخی و مستند دارد.»

ایوبی با تقدیر از دکتر سید حسین حسن‌زاده و بنیاد زریاب اظهار داشت: «این کار از ساخت بنا هم ارزشمندتر است. ایرانیان و دوستداران فرهنگ می‌توانند بنا بسازند، اما گردآوری چنین اسنادی کارستان است..»

اهمیت پژوهش سندشناسی

در ادامه این مراسم، احمد مسجدجامعی، قائم‌مقام دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، با اشاره به جایگاه علمی خوی و نقش برجسته اندیشمندان این منطقه در فرهنگ ایران، اقدام تازه در حوزه شمس‌پژوهی را «کاری بزرگ و ضروری» توصیف کرد.  او با اشاره به نقش تاریخی مردم تبریز و آذربایجان در دفاع از ایران و فرهنگ ملی، افزود: «تبریز بارها نشان داده که پای هویت ملی ایستاده است. همین ظرفیت فرهنگی است که در موضوع شمس تبریزی نیز نقشی ماندگار ایفا کرده است.»

مسجدجامعی با اشاره به اهمیت کار سندشناسی انجام‌شده در کتاب جدید پروژه شمس تبریزی گفت: «کار دکتر حسن‌زاده و تیم پژوهشی ایشان، فقط گردآوری اسناد نبود؛ بلکه تثبیت یک میراث تاریخی است. در این مجموعه، اسناد اداری، نامه‌های خارجی و مکاتبات رسمی بررسی شده که برخی از آن‌ها با امضاهای معتبر دوره قاجار و پهلوی همراه است. این سطح از دقت و اصالت، ارزش کار را چند برابر می‌کند.»

او با اشاره به سنت شفاهی در فرهنگ ایرانی و نقش شمس در انتقال الهامات به مولانا گفت: «این پروژه ادامه همان سنت شفاهی است؛ سنتی که در دوره مولانا به اوج رسیده بود و امروز با تبدیل شدن به یک اثر مکتوب، ارزش مضاعف پیدا می‌کند .»

 مسجدجامعی در پایان ضمن تقدیر از دست‌اندرکاران پروژه گفت: «این کتاب و این پژوهش، میراث فرهنگی خوی و تبریز و البته میراث ملی ایران است. انتشار آن نه‌تنها تردیدها را رفع می‌کند، بلکه زمینه‌ساز همکاری‌های گسترده فرهنگی در سطح منطقه خواهد بود.»

فرزانه اعظم لطفی، دانشیار دانشگاه تهران نیز درباره مستندات کتاب شمس و مولانا و اهمیت آنها در هندوستان سخنانی گفت و با بیان اینکه در بخش مطالعات بین‌المللی و آسیا در پی زنده نگهداشتن جایگاه شمس و مولانا هستند، پیشنهاد کرد: در دانشگاه تهران بخش مطالعات مولاناپژوهی و شمس‌پژوهی داشته باشیم.

نسخ خطی و سرمایه اجتماعی شهرها

اکبر ایرانی، مدیرعامل موسیه پژوهشی میراث مکتوب نیز در سخنانی گفت: اعتبار شهرها و کشورها به سرمایه‌های ملی چون معادن و نفت و گاز نیست بلکه به سرمایه اجتماعی آن‌هاست. مهم است که آرامگاه بزرگان کجاست و ارزش ملی و منابع اقتصادی به همراه دارد که ما متأسفانه بلد نیستیم یا نگذاشتند استفاده کنیم.

 ایرانی با بیان خاطره‌ای گفت: امین ریاحی دو مقاله درباره آرمگاه شمس در خوی نوشت که مرحوم دعایی در روزنامه اطلاعات چاپ کرد. آقای امین ریاحی می‌گفت عطاءالله مهاجرانی، وزیر وقت ارشاد تلفن کرد و گفت مقاله شما را خواندم و می‌خواهیم شبانه به خوی برویم و حالا که ثابت شد مقبره شمس در خوی است، آرامگاهی در خوی ایجاد شود.

 در پایان مراسم نیز با حضور چهره‌هایی همچون ژاله آموزگار و حجابی کرلانگیچ، سفیر ترکیه در ایران، از اسناد مربوط به مقبره شمس در خوی و کتاب «آستان شمس تبریزی» رونمایی شد.