 |
1404/09/11 |
| مقاله؛ |
| تأثیر فضای مجازی بر تولید و عرضه هنر دینی و چالشها |
|
نویسنده: رقیه پورغفار/دانش آموخته دوره دکترای مدیریت امروزه جنبههای مختلف جامعهشناسی، هنر، دین و تکنولوژی تحت تاثیر فضای مجازی در ابعاد مختلف قرار گرفته است، رابطه میان هنر و دین، پیوندی دیرینه و بنیادین می باشد که بخش عظیمی از تاریخ فرهنگی بشر را شکل داده است. از نگارگریهای ایرانی، خطاطیهای اسلامی و معماری باشکوه مساجد گرفته تا کلیساهای جامع و آیینهای نمایشی مذهبی. در دهههای اخیر، ظهور و گسترش «فضای مجازی» و رسانههای نوین دیجیتال، مرزهای سنتی تولید، توزیع و مصرف محتوا را درهم شکسته است. تا پیش از عصر دیجیتال، تولید و توزیع هنر دینی اغلب در انحصار نهادهای رسمی یا هنرمندان صاحب نام و مورد تأیید مجموعه هایی فرهنگی و هنری همچون اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و یا حوزه هنری انقلاب اسلامی مراکز استانی و دیگر نهادها بود و مصرف آن معمولاً به فضاهای فیزیکی خاص مانند گالریها، مساجد، حسینیهها یا منازل محدود میشد اما در حال حاضر فضای مجازی این الگو را به شدت تغییر داده است. تولیدکنندگان از افراد آماتور تا حرفهای گسترش یافتهاند و مصرفکننده دیگر یک دریافتکننده منفعل نیست، بلکه میتواند با یک کلیک، اثری را به چالش بکشد یا آن را به صورت ویرایششده بازنشر دهد. تحلیل و تبیین تأثیرات متقابل فضای مجازی بر دو ستون اصلی هنر دینی یعنی فرآیند «تولید» و شیوههای «مصرف» آن قرار گرفته است، لذا ویژگیهای خاص فضای مجازی (مانند سرعت، تعاملی بودن و چندرسانهای بودن) بر ظهور قالبهای جدید هنر دینی و دموکراتیزه شدن تولید تأثیر گذاشته و این فضا دگرگونیهایی اساسی در نحوه دریافت و تجربه معنوی مخاطب از اثر هنری دینی ایجاد کرده است. آنچه که فضای مجازی یا رسانههای نوین را در تاثیر گذاری مستقیم بر هنر دینی، از دیگر فعالیت ها مجزا میکند ویژگی های اختصاصی آن به شرح ذیل: -تعاملی بودن: امکان بازخورد فوری، نظردهی، و مشارکت مخاطب در تولید معنای اثر دینی. -غیرمتمرکز بودن: عدم نیاز به نهادهای سنتی برای توزیع یا تأیید اثر. -چند رسانهای بودن: ادغام همزمان متن، تصویر، صدا و وئدیو که امکان خلق قالبهای غنیتر و در عین حال پیچیدهتر را فراهم میآورد. -جهانی بودن و انتشار فرامرزی آثار. -دموکراتیزه شدن هنر، یعنی کاهش موانع تولید و مصرف است. فرهنگ مشارکتی: در حوزه هنر دینی، این مشارکت شامل ساخت،ایده،رفتار، سبکهای دینی یا ویرایش آثار هنرمندان شناختهشده است با این نگاه که فضای مجازی یک شمشیر دولبه است؛ بستری برای شکوفایی و فراگیری هنر دینی فراهم کرده، از سوی دیگر، تهدیدها و چالش هایی جدی برای عمق و اصالت این هنر ایجاد کرده است از جمله: -فرصتها و گسترش دامنۀ مخاطب و جهانیسازی ارزشها و شکستن محدودیتهای جغرافیایی و زبانی فراتر -تعامل فعالانه و آموزش غیررسمی و امکان گفتوگوهای چندسویه که اغلب برای مخاطب به ویژه جوانان جذابتر و قابل هضمتر از آموزشهای رسمی سنتی و حضوری است. -حفظ و احیای قالبهای فراموششده، زیرا در فضای مجازی، آرشیوهای دیجیتال امکان نگهداری از نسخههایی با کیفیت بالا از آثار قدیمی و کمیاب (خطاطی، تذهیب، معماری، تصاویر مینیاتوری) فراهم شده است. چالشها سطحیسازی و زوال تأمل: سرعت و حجم بالای محتوا، مخاطب را به سمت مصرف سطحی سوق میدهد. آثار هنری دینی که ذاتاً نیازمند تأمل و سکوت هستند، مجبور به رقابت با سرگرمیهای زودگذر شده و این امر منجر به تنزل عمق محتوایی آنها میگردد که صاحب نظران از آن به «تبدیل هنر قدسی به محتوای فانی» تعبیر می کنند. بحران اصالت و هویت: استفاده گسترده از ابزارهای هوش مصنوعی و همچنین امکان باز تولید و ویرایش سریع آثار، مرز بین اثر «خلقشده توسط هنرمند» و «تولیدشده توسط کاربر» را کمرنگ میکند. این امر هویت هنرمند و ارزش ذاتی اثر هنری را مورد سؤال قرار میدهد. همچنین، امکان تحریف مفاهیم دینی از طریق تغییر تصاویر یا متون (توسط کاربرانی با نیات متفاوت) افزایش مییابد. جریانسازی بهجای ارزشگذاری: از دیدگاه کارشناسان، در محیط دیجیتال، شاخص موفقیت اغلب بر اساس معیارهای کمّی (لایک، بازدید، اشتراکگذاری) سنجیده میشود، نه کیفیت هنری یا عمق معرفتی. با تفاسیر فوق باید اذعان داشت فضای مجازی با نقش تولیدکننده، ابزار خلق و قالب ارائه را در هنر دینی به شکلی بنیادین متحول کرده است. این تأثیرات را میتوان در سه حوزه اساسی مشاهده کرد: شکست انحصار تولید؛ ظهور قالبهای نوین؛ تغییر در سرعت و ابزار خلق چشمانداز آینده هنر دینی دیجیتال آینده هنر دینی در فضای مجازی، نیازمند تولیدکنندگان متعهد به مرزهای معرفتی و مصرفکنندگانی آگاه به فیلترهای الگوریتمی است. اگر فضای مجازی بتواند به مثابه یک «کتابخانه جهانی» عمل کند، به جای آنکه صرفاً یک «بازار سرگرمی» باشد، میتواند اوج جدیدی را تجربه کند. هنر آینده، ترکیبی از اصالت مفهومی هنرمند و ابزارهای تولید سریع و کمهزینه خواهند بود. موفقیت در این عرصه، در گروی حفظ تعهد قلبی هنرمند در کنار مهارت فنی می باشد. هرچند با ظهور متاورس و محیطهای آیینی شبیهسازیشده در چشمانداز بلندمدت، میتوان انتظار داشت که تکنولوژیهایی مانند واقعیت افزوده و واقعیت مجازی، فضاهایی ایجاد کنند که تجربه حضور در مکانهای مقدس (به صورت شبیهسازیشده) را برای مخاطبان جهانی فراهم سازد و بدین ترتیب، بخشی از تجربه جمعی و آیینی از دست رفته را بازگرداند. امید که با پیگیری و پژوهشهای ارزشمند در مطالعات کمی اثرگذاری هوش مصنوعی، مدلسازی حبابهای فیلتر دینی، بررسی نقش «هنر واکنشی» در بحرانها، و طراحی چارچوبهای ارزیابی کیفیت هنری دیجیتال دینی بتوان گامهایی ارزنده در راستای تولید و توزیع هنرهای دینی در فضای مجازی برداشت. منابع مورد مطالعه :
|