لعیا نورانی زنوز/ «داستان نابینایان، داستان غم‌انگیزی است، هم باید با دنیای تاریک و شرایط آن کنار بیایند و هم برای رهایی از محدودیت‌ها و کمبودها که معلولیت دیگری برایشان آفریده، تلاش کنند، در واقع مشکل جامعه نابینا و کم‌بینا نه محروم از نعمت دیدن بلکه محروم از دیده شدن توسط افراد جامعه و مسوولان است.

اشتغال، نامناسب بودن معابر، پستی و بلندی خیابان‌ها، اختصاص نیافتن جایگاه‌های مناسب برای نابینایان در ادارات و شرکت‌های خصوصی، نبود امکانات برای استفاده از وسایل نقلیه عمومی و عدم دسترسی به ورزشگاه‌های مناسب‌سازی شده از جمله مشکلاتی هستند که نابینایان در زندگی خود با آنها مواجه هستند.

حکایت تلخ دیگر بی‌مهری حوزه نشر با بیداردلان علاقمند به مطالعه است، در حالی که گرد نامهربانی بر صفحه‌های یار مهربان نشسته و بر درد آن افزوده است، نابینایان کتاب‌خوان‌های بی‌کتابی هستند که از این حق شهروندی محروم‌اند، بزرگ و کوچک هم ندارد، آنها از خواندن کتاب‌های تازه و نشریات بی‌بهره هستند، این در حالیست که حق دسترسی به اطلاعات روزآمد یکی از اصلی‌ترین نیازهای افراد و تضمین‌کننده حقوق شهروندی است و نابینایان نیز از این حق طبیعی مستثنی نیستند.

نابینایان نیز همچون سایر اقشار جامعه باید چرخ زندگی خود را به حرکت درآورند و حق دارند برای ارتقای آگاهی، معلومات و کسب دانش در حوزه تخصصی و عمومی برای پیشرفت خود از تمام امکانات و تسهیلات متناسب و درخور معلولیت خود در جامعه بهره‌مند شوند.

در قانون اساسی نیز نابینایان دارای حقوق اجتماعی برابر با سایر شهروندان هستند و دولت‌ها موظف هستند خدمات اختصاصی برای آنها ارائه دهند اما متاسفانه مشکلاتی چون نبود منابع و تجهیزات موجب شده است تا این گروه آنگونه که باید و شاید نتوانند به تازه‌های کتاب دسترسی پیدا کنند.

دردناک‌تر اینکه مشکلات این قشر در هیاهو و همهمه مشکلات جاری کشور مورد غفلت واقع شده است.

در گزارش امروز تلاش شد ابتدا از نابینایان بپرسیم که در فرایند تهیه کتاب با چه مشکلاتی مواجه هستند و سپس در گفتگو با اهل نظر و مسوولان مربوطه ببینیم کیفیت خدمات‌دهی بخش دولتی و خصوصی تا چه حدی است.

گفتگو با افرادی که زیبایی‌های دنیا را با نوک انگشتان خود لمس می‌کنند، نتیجه رضایت‌بخشی نداشت. عمق این مسئله زمانی مشخص ‌شد که می‌بینیم حتی کودکان و نوجوانان نابینا و کم‌بینا برای خواندن کتاب و فراگیری مهارت‌های مختلف در مدارس نیز با مشکلات اساسی دست و پنجه نرم می‌کنند.»

به راستی نابینایان و کم‌بینایان استان در فرآیند مطالعه و تهیه کتاب‌های درسی و غیردرسی با چه مشکلاتی دست به گریبانند؟

*مادر یک دانش‌آموز نابینا: نابینایان بخشی جدایی‌ناپذیر از جامعه

یک دانش‌آموز نابینا می‌گوید: کتب درسی نابینایان به‌روز نیست و تغییرات سالانه در آنها منظور نمی‌شود، تکمیل نواقص کتاب‌ها و بازخوانی آنها برعهده خود دانش‌آموز بوده و چون تمام‌وقت فکر خود را صرف رفع نواقص کتاب می‌کنند از مطالعه دروس باز می‌مانند.

ایلتاش که ساکن شهرستان میاندوآب است، می‌افزاید: علاوه بر کتب درسی در زمینه مطالعات جنبی نیز با کمبود کتاب مواجه هستیم و نبود کتابخانه ویژه نابینایان مشکلات را چندین برابر کرده است.

مریم مرادی که مادر مبینا یک کودک نابینا هست نیز می‌گوید: در عصر کنونی اگر فردی توانایی کسب اطلاعات را نداشته باشد در مسیر حرکت خود در اجتماع با مشکلات بسیاری روبرو می‌شود و ما به عینه می‌بینیم که شکاف عمیقی بین افراد سالم و نابینایان در دسترسی به کتاب و نشریات مکتوب وجود دارد.

وی ادامه می‌دهد: مسوولان باید بدانند که نابینایان نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از جامعه هستند و برای همگامی با سایر افراد اجتماع، انتخاب رشته تحصیلی و شغلی نیازمند افزایش آگاهی هستند در حالیکه متاسفانه امکان دسترسی به منابع اطلاعاتی مناسب و روزآمد ندارند و با این اوضاع به شدت نگران آینده فرزندم هستم.

«یکی از نهادها و سازمان‌هایی که در فرایند یادگیری و گسترش علم نقش اساسی و حیاتی ایفا می‌کنند، کتابخانه‌ها هستند. کتابخانه‌ها به عنوان هسته مرکزی آموزش و پژوهش با گردآوری، سازمان‌دهی و نگهداری انواع کتاب‌ها در رشته‌های مختلف علوم و فنون، مجلات و نشریات، امکان رشد اندیشه، شکوفایی استعداد و باروری ذهن خلاق انسان پویا و جستجوگر و تبادل افکار را فراهم می‌سازند. بنابراین نابینایان همانند سایر اقشار جامعه حق برخورداری از اطلاعات را دارند و کتابخانه‌های عمومی باید بکوشند با فراهم کردن شرایط مناسب و ابزارهای کافی امکان استفاده از کتاب‌ها و منابع مختلف را برای این قشر فراهم کنند.»

برای آگاهی از نحوه خدمات‌رسانی کتابخانه‌های عمومی به این قشر رهسپار کتابخانه مرکزی ارومیه می‌شوم تا با کتابدار بخش نابینایان دیدار کنم.

* کتابدار بخش نابینایان کتابخانه مرکزی ارومیه: فقر منابع گریبان‌گیر نابینایان استان

دیدار با آیدا مجیدآبادی با چنین درددل‌هایی آغاز می‌شود، تقاضا برای مطالعه در بین جامعه نابینای استان وجود دارد اما فقر منابع گریبان این افراد را گرفته و ما را در تامین کامل نیازهای اعضا ناتوان ساخته است.

او که خود روشندل است و توانسته ارتباط موثر و خوبی با اعضا برقرار کند، از مشکلات مرتبط با کتاب‌های نابینایان می‌گوید و می‌افزاید: به دلیل اینکه زبری و نوشته‌های کتاب بریل پس از یک سال استفاده از بین رفته و صاف می‌شوند، استفاده مجدد نابینایان را از کتاب‌های مستهلک ناممکن می‌سازد، از طرفی تغییرات پی در پی کتاب‌ها، تبدیل و هماهنگ کردن تغییرات برای کتاب‌های بریل و گویا را دشوار می‌کند.

این شاعر جوان و فعال ارومیه که دارای مدرک کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی و دارنده مدال طلای مسابقات شنای بانوان نابینای کشور است، به انتشار حجم زیادی از کتاب‌ها در سال اشاره می‌کند و اینکه چون نابینایان از منابع بریل و گویا استفاده می‌کنند و بریل‌سازی و گویاسازی کتاب‌های منتشرشده زمان‌بر است لذا کسانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند مجبور می‌شوند گزیده‌ای از کتاب‌ها را گویاسازی کنند.

مجیدآبادی، بالا بودن هزینه تولید کتاب‌های بریل را نیز مورد اشاره قرار داد و اینکه به علت محدود بودن تعداد کتاب‌های پرفروش، کمک درسی و حتی درسی افراد به صورت اختیاری در گویاسازی کتاب‌ها فعالیت می‌کنند و بودجه خاصی در این زمینه اختصاص نیافته است.

وی با بیان اینکه گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات دریچه‌های جدیدی را به روی این افراد گشوده و امکان دسترسی راحت‌تر به اطلاعات را برای آنها فراهم کرده است، استقبال اعضا برای استفاده از کتاب‌ها را خوب ارزیابی می‌کند و اظهار می دارد که ارسال کتاب‌های گویا از طریق اینترنت، امکان دسترسی آسان را فراهم کرده است اما ارسال کتاب‌های بریل دشواری‌هایی دارد به عنوان مثال اگر به شکل نامناسب جابجا شوند، قابلیت لمس را از دست می‌دهند و خوانش آنها برای نابینایان سخت می‌شود، از آنجاییکه فقط یک نسخه از هر کتاب موجود است در صورت آسیب‌دیدگی یا پارگی کتاب دیگری برای جایگزینی آنها وجود ندارد.

مجیدآبادی ضمن تقدیر و تشکر از حمایت و همکاری دلسوزانه مسوولان کتابخانه‌های عمومی استان، متذکر می‌شود، علی‌رغم این همکاری‌ها بخشی از مشکلات بخش نابینایان قابل حل نیست و نیاز به بودجه مشخصی دارد تا حداقل بتوان در تولید کتاب های گویای درسی اقداماتی انجام داد.

یکی دیگر از مراکزی که برای نابینایان و کم‌بینایان خدمات ارائه می‌هد انجمن نابینایان استان است، کتابخانه این انجمن از مراکزی است که توانسته در تامین نیاز این قشر و پرکردن اوقات فراغت نابینایان و کم‌بینایان موفق عمل کند.

مدیر کتابخانه دیجیتال گویای انجمن نابینای آذربایجان غربی بازنشسته آموزش و پرورش استان است که حدود 20 سال به طور افتخاری در این کتابخانه مشغول به فعالیت است.

*مدیر کتابخانه دیجیتال گویای انجمن نابینایان استان: امکانات موجود جوابگو نیست

پای حرف‎هایش می‎نشینم، بایرام نبی زاده تعداد نابینایان استان را حدود چهار هزار نفر اعلام می‌کند که حدود ۲۵۰ نفر آنها از شهرستان ارومیه و ۲۵۰ نفر از شهرستان‌ها عضو کتابخانه هستند.

او با بیان اینکه کتاب‌های صوتی مورد نظر اعضا از طریق شبکه های مجازی ارسال می‌شود، اذعان می‌کند: اعضای کتابخانه اگر به اینترنت دسترسی نداشته باشند یا متقاضی کتاب‌های بریل باشند از طریق پست به صورت رایگان ارسال می‌شود.

به گفته نبی زاده، کتابخانه هشت هزار عنوان کتای گویا، 300 عنوان کتاب بریل، چهار دستگاه به‌دید، چهار دستگاه برجسته‌نگار دارد و از همه مهمتر اینکه این کتابخانه جزو نادر کتابخانه های کشور است که مجهز به یک دستگاه چاپگر به نام بریل باکس بوده و می تواند در هر ساعت حدود 900 برگ بریل چاپ کند که این دستگاه هم برای چاپ کتاب کودکان و نوجوانان و هم جزوات دانشجویان و دانش آموزان استفاده می‌شود.

لازم به ذکر است در کنار کتابخانه انجمن نابینایان استان، از سال ۹۰ بخشی به نام کتابخانه دیجیتالی گویای سامسونگ توسط شرکت سامسونگ با نظارت انجمن نابینایان ایران دایر شده است و با استفاده از امکاناتی که شرکت سامسونگ در اختیار این کتابخانه قرار داده ما برای دانش آموزان سنین ۷ تا ۱۷ ساله کلاس‌های متعدد آموزشی مانند کلاس زبان، بریل آموزی، قرآن، قصه‌خوانی، کامپیوتر و غیره برگزار می‌کنیم.

وی به اقدامات انجام گرفته در راستای ارائه خدمات دیجیتالی به اعضا اشاره و تصریح می کند: در این راستا آموزش کار با سامانه خدمات بانک به نابینایانی که با خط بریل آشنایی دارند، آموزش کامپیوتر و نرم افزارهای ویژه نابینایان عملیاتی شده است که خوشبختانه در این زمینه انجمن مفتخر به آشنا ساختن اکثر نابینایان استان با کامپیوتر با همکاری سازمان فنی حرفه ای استان است، همچنین با توجه به بیماری کووید ۱۹ و  تعطیلی مراکز آموزشی، کتابخانه تصمیم به ایجاد کانال از طریق فضای مجازی جهت ارتباط با اعضای کتابخانه گرفته است.

مدیر کتابخانه انجمن نابینای استان در ادامه سخنان خود، عمده مشکل کودکان و نوجوانان روشندل در راستای دسترسی به منابع و ماخذ مورد نیاز را نداشتن کامپیوتر و یا گوشی مناسب، نبود دستگاه برجسته‌نگار هوشمند و عدم مناسب‌سازی نرم‌افزار آموزشی شاد عنوان می‌کند و متذکر می‌شود: همچنین نابینایان با یک مشکل اساسی مواجه هستند و آن عدم دسترسی به منابع بریل می باشد و این هم تنها با داشتن یک دستگاه برجسه نگار قابل حل است زیرا زیاد بودن حجم کتب بریل مانع نگهداری آنها در یک کتابخانه شخصی می شود.

وی در عین حال تاکید می‌کند که امکانات موجود جوابگوی مشکلات اعضای کتابخانه نیست و ما از نهادهای مربوطه اعم از بهزیستی، سازمان کودکان استثنایی و نهاد کتابخانه های عمومی انتظار داریم بیش از این دستمان را بگیرند و در این مسیر ما را همراهی کنند.

«كودكان و نوجوانان با نيازهاي ويژه شامل نابينايان، ناشنوايان و داراي معلوليت هاي جسمي و حركتي، شهرونداني هستند كه همانند ساير مردم حق زندگي و بهره مندي از امكانات آموزشي، فرهنگي، هنري و رفاهي را دارند. از اين رو كانون پرورش فكري کودکان و نوجوانان نیز در راستاي تحقق عدالت آموزشي و اجتماعي با راه اندازي مراكز فراگير اقدامات ويژه اي براي بچه هاي با نيازهاي ويژه انجام داده است.»

*مدیرکل کتابخانه های عمومی استان: ضرورت ایجاد هم‌افزایی برای تجمیع امکانات

برای جمع‌بندی گزارش با مدیرکل کتابخانه های عمومی آذربایجان غربی گفتگو می کنیم، خدیجه معصومی می‌گوید: شناخت نیاز این قشر و حرکت جمعی در مسیر رفع مشکلات آنها نقش مهمی در توانمندسازی استعدادهای آنها و ورود این قشر به فعالیت‌های اجتماعی دارد و اینکه این افراد به زندگی امیدوارتر و استعدادهای خود را باور کنند.

وی اظهار می‌دارد: از مجموع 71 کتابخانه عمومی نهادی در استان، کتابخانه مرکزی ارومیه دارای بخش نابینایان است که به تمام علاقمندان در سایر شهرستان‌ها خدمات از طریق ارسال کتاب‌ها و فایل‌های صوتی ارائه می‌شود.

معصومی با ارائه توضیحاتی در خصوص انواع منابع موجود در بخش نابینایان، بیان می‌کند: در حال حاضر 971 نسخه کتاب بریل و 10 هزار کتاب گویا در بخش نابینایان وجود دارد و 110 عنوان کتاب گویاسازی شده است.

مدیرکل کتابخانه های عمومی استان با بیان اینکه عضویت اقشار نابینا و کم‌بینا در کتابخانه عمومی به صورت رایگان انجام می‌شود، اظهار می‌دارد: حدود 65 هزار نفر در کتابخانه‌های عمومی استان عضو فعال هستند که از 192 نفر آنها نابینا هستند.

معصومی با اشاره به نشست‌ها و برنامه‌های تخصصی ترویجی مربوط به بخش نابینایان، تصریح می‌کند: ماهانه نشست‌های کتابخوانی ویژه نابینایان، کلاس‌های آموزشی مختلف برای آموزش نحوه استفاده از تجهیزات و نرم‌افزارها، آموزش زبان، رایانه، نشست‌های بررسی کتاب، نقد کتاب و معرفی کتاب برای این قشر برگزار می‌شود که در حال حاضر به دلیل بیماری کرونا به صورت مجازی در حال برگزاری است.

مدیر کتابخانه های عمومی آذربایجان غربی می‌گوید: کتاب‌ها در کتابخانه‌های عمومی طبق دسته‌بندی دیویی و براساس موضوع چیدمان شده‌اند، با وجود کمبود از لحاظ تعداد و تنوع اما از تمام علوم دهگانه، کتاب موجود است و تلاش می‌کنیم از طریق مشارکت‌های مردمی و انعقاد تفاهم‌نامه‌ی اهدای کتاب این نقیصه رفع شود.

با وجود همه امکانات، دغدغه مهم و اساسی مسوولان کتابخانه مرکزی ارومیه نحوه دسترسی نابینایان و کم‌بینایان به منابع کتابخانه است، معصومی از این موضوع به عنوان یکی از مشکلات اعضای کتابخانه به ویژه در سایر شهرستان‌ها نام می‌برد و توضیح می‌دهد: ارائه خدمات به نابینایان آنطور که باید ایده‌آل باشد، نیست، فضای موجود جوابگوی نیاز آنها نیست، تعداد منابع و کتاب‌های بریل محدود است، مهمترین مساله برای ارائه خدمات به این افراد سهولت دسترسی آنها به کتابخانه و منابع آن است در حالیکه امکان اختصاص فضای مستقل در سایر شهرستان‌ها و تجهیز آنها وجود ندارد اما با وجود این شرایطی اتخاذ کردیم تا به صورت غیرحضوری و ارسال فایل‌های صوتی از طریق اینترنت این مشکل رفع شود و عزیزانی که دسترسی به اینترنت ندارند می‌توانند با هماهنگی کتابخانه‌های عمومی شهرستان خدمات دریافت کنند.

وی همچنین در ادامه سخنان خود همکاری، ایجاد هم‌افزایی برای تجمیع امکانات نهادهای مرتبط با حوزه نابینایان را ضروری دانسته و خاطرنشان می‌کند: با توجه به خدمات متنوعی که از سوی نهادهای مختلف برای این افراد ارائه می‌شود باید تلاش کنیم تا با همگرایی‌ بهتر بین این نهادها از ظرفیت و توان مکمل همدیگر استفاده کنیم که متاسفانه چنین هم‌افزایی صورت نگرفته است.

سخن آخر؛

ارائه خدمات در حوزه نشر و کتاب برای جامعه نابینایان شاهد تنوع و تعدد کنشگران نهادی است. به نظر می‌رسد در چنین شرایطی که تنوعی از سازوکارها و ابزارهای حمایتی وجود دارد، تجمیع و هم‌افزایی دستگاه‌های متولی اعم از دولتی و خصوصی و استقرار سیستم یکپارچه و جامع می تواند در دسترسی آسان جامعه هدف به منابع مورد نیاز مثمر ثمر باشد.

انکار نشدنی است که دسترسی آسان به اطلاعات و ارتقای دانش و آگاهی در لحظه لحظه زندگی انسان‌ها تاثیرگذار است و از آنجائیکه نگرش بنیادین دنیای جدید برپایه نگرش برابری انسان‌ها استوار است لذا برای توسعه همه‌جانبه و پایدار، جامعه باید پذیرای اندیشه برابر باشد و تمام نهادهای اجتماعی با این اندیشه همگام شوند، در اینصورت لازم است جامعه با فراهم کردن شرایط مناسب و ابزارهای کافی برای مطالعه‌ی تمام معلولان از جمله معلولانی که به علت نابینایی امکان استفاده از کتاب برای آنها موجود نیست را فراهم کنند. به ویژه تقویت و تجهیز کتابخانه‌های عمومی که همواره نام این نهاد اجتماعی عجین با عنوان کتاب و کتابخوانی بوده و هست باید جزو برنامه‌های راهبردی دولت باشد تا این یار مهربان ضمن شکوفایی فرهنگی جامعه برای دل‌های روشن نیز سعادت و راه‌گشایی را هدیه کند.

انتهای پیام/